Yaa lagu kashifay dokumentiyada Pandora ee daaha ka rogay hantida qarsoon ee hoggaamiyeyaal hore iyo qaar haatan ka arrimiya dalal ka mid ah adduunka?
Khamiis, October, 7, 2021 (HOL) - Baaritaan ballaaran oo caalami ah
oo loogu magacdaray ‘dokumentiyada Pandora’ ayaa daaha ka rogay hab dhaqanka
qaar ka mid ah madaxda adduunka iyo shaqsiyaad kale oo hanti farabadan oo isku
geyn qiimiho ahaan gaaraya tiriliyan dollar ku qarsaday meelo ka fog
dalalkooda, meelahaas oo sharciyadda ka jiraa aanay waajib ka dhigaynin in
canshuur laga bixiyo dhaqaalaha laga keenay dalal kale.
Baaritaankan dabagalka ah ee ay
iska kaashadeen BBC, Wargeyska Guardian iyo warbaahin kale oo la daabacay
Axaddii la soo dhaafay, waxay u dhabo-galeen in kabadan 11.9 milyan oo
dokumenti oo ka soo baxay 14 shirkadood oo adeegyo maaliyadeed oo waxa loo
yaqaano (Off-shore Financial Services) oo ah nidaam maaliyadeed meelo fogfog
hantidooda ku qariyaan madaxd. Waxay ku ogaadeen in 35 madax dowladeed iyo in
ka badan 300 oo siyaasiyiin ah ay sameysteen nidaam maaliyadeed iyo shirkaddo
lacaga lagu qariyo oo ku yaal meelaha aan canshuuraha looga baahneyn sida
Jasiiradaha British Virgin Islands, Seychelles, Hong Kong iyo Belize.
Marka laga soo tago siyaasiyiinta
iyo madaxda dowladaha, fannaanadda Shakira iyo kabtankii hore ee Cricket -ka
Hindiya Sachin Tendulkar ayaa ka mid ah dadka caanka ah iyo xiddigaha
isboortiga ee lagu kashifay baaritaanka warbixinta Pandora. Waxay banaanka
keentay sirta maaliyadeed ee qaar ka mid ah shaqsiyaadkan ladan ee awoodda u
leh inay si xeeladeysan u baalmaraan shuruucda maaliyadda ee dalalka ay ka soo
jeedaan.
Madaxda qaar waxay
wajahayaan eedeymo musuq maasuq, lacagaha sharci darrada ah iyo inay baal
mareen shuruucda canshuur celinta.
Boqorka Jordan, Boqor Abdullah
wuxuu urursaday hanti ku dhow $100m (boqol milyan oo dollar) oo uu Maraykanka
iyo Boqortooyada Ingiriiska kala dhigtay isagoo adeegsanaya shirkado qarsoodi
ah. Waxaa la ogaaday shirkado shisheeye oo ku yaalla British Virgin
Islands iyo meelo kale in loolla baxsado canshuurta, taasoo uu adeegsaday
boqorka Cabdullaahi II bin Al-Xuseen, si uu iibsado 15 guri, tan iyo markii uu
xilka qabtay sanadkii 1989. Waxaa shirkadahaasi la iibiyey intii u
dhaxaysay 2003 iyo 2017 iyada oo loo sii marayo shirkado ka diiwaangashan
goobaha hantida canshuuraha lagala baxsanayo lagu qariyo, waxaana hantidaas la
galiyey iibsiga guryo ku yaala degaanka Malibu, koonfurta California, iyo
Washington iyo London, sida warbixintu xustay.
Qasriga boqortooyada Jordan ayaa
bayaan uu soo saaray Isniintii ku sheegay in lahaanshaha boqorka ee hantida
gaarka ah ee uu ku leeyahay dalalka Ingiriiska iyo Mareykanka aysan ahayn wax looogu
talogalay in la qariyo, iyagoo intaa ku daray in sababaha keenay inaan hore loo
shaacin hantidiisa ay ahayd mid amni.
Dokumeentiyada Pandora waxay
kaloo muujinayaan in xubno caan ah oo ka tirsan xukuumadda Ra’isulwasaaraha
Pakistan Imran Khan, deeq -bixiyeyaasha xisbigiisa iyo xubnaha qoyska
jeneraallada millateriga ee xoogga leh ay malaayiin doollar qarsadeen iyada oo
loo marayo shirkaddo dalal kale. Hase ahatee, dukumiintiyada la helay kuma
jiraan wax cadeyn ah oo muujinaya in Ra’isulwasaare Khan laftiisa uu hanti ku
qarsaday shirkaddo shisheeye.
Madaxweynaha Kenya, Uhuru
Kenyatta iyo lix xubnood oo qoyskiisa ka mid ah ayaa lala xiriiriyay 13
shirkadood oo ah kuwa hantida qariya, sida ku cad dukumiintiyada. Maalgashigan
qarsoodiga ah ee uu sameystay Kenyattas waxaa ka mid ahaa shirkad u heysa kayd
iyo dammaanad maaliyadeed oo gaaraya $30
milyan oo dollar, sida ay BBC werisay.
Tony Blair, oo ahaa ra'iisul
wasaaraha hore ee Ingiriiska intii u dhaxaysay 1997 ilaa 2007, waxaa warbixinta
lagu sheegay inuu yahay milkiilaha dhisme ku kacaya $8.8 Milyan oo dollar.
Wuxuu iibsiga dhismahaas u maray inuu markii hore iibsaday shirkad ku taala
jaziiradda British Virgin Islands oo dhismahaas laheyd. Iibsashada saamiyada shirkadd halkii laga
dhisi lahaa dhismaha London waxay u badbaadisay qoyska Blair in ka badan $400,000-dollar
oo canshuur hantiyeed ah, sida baaritaanka lagu sheegay.
Wargeyska Washington Post ayaa
sheegay in haweeney Ruush ah oo lagu magacaabo Svetlana Krivonogikh oo xiriir
jaceyl kala dhaxeeyay Madaxweynaha Ruushka Vladimir Putin ay guri ka iibsatay
Magaalada Monaco ee wadanka Faransiiska iyadoo u sii maraysa shirkad lagu
qarsado hantidda.
Nidaamkan lagu magacaabo (Off-shore
system) wuxuu sahlaa farsamooyin looga badbaadi karo inay canshuur bixiyaan,
iyo inay ka baaqsadaan inay deyn -bixiyayaasha siiyaan deynta ay ku leeyihiin sida
baaritaanka warbixinta Pandora lagu sheegay. Nidaamkani wuxuu kaloo u oggolaanayaa dadka
hodanka ah inay raacaan xeerarka maaliyadeed ee waddan kale iyada oo aan looga
baahnayn inay halkaas ku noolaadaan. Qiyaastii lacag gaareysa tiriliyanno
dollar oo canshuur ah ayaan u soo xaroonin dowladaha ay ku noolyihiin
shaqsiyaadka lagu xusay warbixinta Pandora.